De jurist van de toekomst

Legal tech is een hot topic, maar inzet van technologie om bedrijfsprocessen te verbeteren komt niet uit de lucht vallen. Al sinds het begin van de 20e eeuw is men bezig om bedrijfsprocessen te verbeteren. Interessant genoeg zijn er nog steeds parallellen te trekken met de huidige juridische markt. De auto leidde 100 jaar terug tot een storm aan nieuwe bedrijvigheid. Henry Ford omschreef in zijn biografie (My Life and Work, 1922) al het volgende:
“I believe that the average farmer puts to a really useful purpose only about 5% of the energy he expends…. Not only is everything done by hand, but seldom is a thought given to a logical arrangement. A farmer doing his chores will walk up and down a rickety ladder a dozen times. He will carry water for years instead of putting in a few lengths of pipe. His whole idea, when there is extra work to do, is to hire extra men. He thinks of putting money into improvements as an expense…. It is waste motion— waste effort— that makes farm prices high and profits low.”
De juridische markt kan hierin herkend worden. Vaak genoeg wordt nog een leger aan advocaten ingehuurd om een klus te klaren op een weinig innovatieve manier. Het resultaat zijn hoge kosten en instandhouding van een comfortabele, maar conservatieve werkwijze. Gelukkig zien we dezer dagen steeds meer aandacht voor innovatie. Vanuit the ROOM gebruiken we software om contracten te analyseren, waardoor het due diligence proces sneller, beter en goedkoper wordt gedaan. In een toekomst waar software een steeds grotere rol gaat spelen is het echter van belang dat de toekomstige jurist goed wordt voorbereid op IT in het recht. In hoeverre zien we deze ontwikkeling al terug in de juridische opleidingen? Zal de toekomstige jurist de printknop nog gebruiken alvorens de documentatie te beoordelen?
Recht in IT 
De eerste kennismaking met IT en het recht was (logischerwijs) ingestoken door de bril van de jurist. Door de technologische revolutie verandert de samenleving waarin we leven. De komst van de computer en het internet hebben ervoor gezorgd dat het toepassen van recht daarbij een nieuwe uitdaging is. Een actueel voorbeeld is het recht op privacy, maar er zijn tal van rechtsgebieden die verandering moeten doorgaan om het recht goed te kunnen duiden en toe te passen binnen een samenleving die verder digitaliseert.
Op verschillende universiteiten zijn inmiddels juridische masters in het leven geroepen die meer gericht zijn op IT-recht. In deze relatief nieuwe richting komen vragen op als: ‘Geldt online hetzelfde recht als offline?’ of ‘Is diefstal van een virtueel object onrechtmatig?’. Daarnaast brengt de mobiele app-markt een groot scala aan diensten en applicaties waarbij consumenten klakkeloos algemene voorwaarden accepteren, waarbij de vraag gesteld mag worden of dit wel geldt als ondubbelzinnige toestemming.
IT in het recht 
Bovenstaande dilemma’s gelden met betrekking tot het recht in het IT-landschap, maar andersom vindt een interessantere verandering plaats: software wordt steeds beter in staat om voor ons te bepalen welk recht geldt. Toekomstige juristen zullen in de nabije toekomst concurrentie ondervinden van software die getraind is om documenten op een snelle en slimme manier te analyseren (contract-/e-discovery). Een belangrijke component van de toekomstige jurist zal daarom de vaardigheid zijn om slim en efficiënt met software om te gaan. De jurist zelf zal niet 1-2-3 vervangen worden. De nuance van de wet en de verandering van de maatschappij zullen altijd een rol blijven spelen. Dat betekent ook dat wetten veranderen. Systemen zullen moeten worden onderhouden en worden gevoed met de juiste informatie. Als een systeem wordt gevoed met verkeerde informatie, zal de output van een systeem ook ongewenst zijn (garbage in = garbage out). De bedrijfsjuristen en advocaten van de toekomst zijn daarom gebaat bij systemen die goed zijn onderhouden, door juristen die weten hoe om te gaan met software.
De toekomstige jurist 
Zijn de juristen hierop voorbereid? Hoe zien de opleidingsprogramma’s van de universiteiten in Nederland er uit? Een kort rondje langs de velden. Arno Lodder (Hoogleraar internetrecht, VU Amsterdam) weet ons mede te delen dat er tegenwoordig inderdaad meer aandacht uit gaat naar legal tech. Dit onderwerp zal bijvoorbeeld aan de orde komen in een aantal vakken binnen de minor Technology, Law & Ethics, zoals Robot Law & Artificial Intelligence. Tegelijkertijd geldt echter dat de algemene rechten opleiding nog erg breed en klassiek is, omdat het programma mede gevormd wordt door de vereisten voor het civiele effect, wat het mogelijk maakt om vervolgopleidingen voor advocatuur, officier van justitie of in de rechterlijke macht te volgen. Dit geeft daardoor minder ruimte aan vernieuwende onderdelen, terwijl veel vakken uit de bachelor later opnieuw de revue passeren. Als het civiele effect losgelaten wordt, zou er meer ruimte ontstaan binnen het opleidingsprogramma. Anderzijds wordt het civiele effect tegenwoordig nog steeds van belang geacht, geeft Aline Klingenberg (Coördinator IT Law, Rijksuniversiteit Groningen) aan. Ook in Groningen wordt het belang van IT in het recht onderschreven. De student heeft daar op dit moment de keuze om een specifieke bachelor IT Recht te volgen (inclusief civiel effect), waarbinnen het opleidingsprogramma Romeins recht bijvoorbeeld plaats maakt voor een vak als Recht en informatiemanagement, waar studenten een juridisch kennissysteem moeten ontwerpen.
Technologische disruptie zet de wereld op zijn kop. Dit gebeurt niet door innovatieve technologieën op zichzelf, maar grotendeels door het gedrag dat dit losmaakt en leidt tot nieuwe (verdien)modellen. Disruptie is geen onderdeel van technologie, maar van het sociale (gedrag) neveneffect.
Concluderend, er zijn veranderingen op komst, maar het zal voor de rechten opleidingen de komende jaren een uitdaging zijn om een juiste balans te vinden tussen de toepassing van IT in het recht en de basisbeginselen van het recht wat daarop van toepassing is. In de tussentijd helpen de IT-juristen bij the ROOM u verder!
Auteur: Martijn Swart, Consultant, Martijnswart@theroom.nl, +31 651495385.